Við komum saman hér í Neskirkju nú á dögunum og héldum
málþing um íþróttir og trú. Þar var mikið skrafað og rætt. Snertifletir þessara
tveggja sviða tilverunnar reyndust fjölmargir ef marka má orð ræðumanna og
samræður úr sal.
Leikurinn og lífið
Leikar eru eins og lífið sjálft, eða smættuð útgáfa
af því. Vettvangur er stikaður og hann afmarkar viðureignina. Það getur verið
græn flöt, moldugur skeiðvöllur, dúklagður hnefaleikahringur, eða merkt leið
langhlaupara út um borg og bý. Það svæði endurspeglar lífsbaráttuna sjálfa. Í íþróttum
hittum við bæði samherja og andstæðinga, já hið illa birtist þar í einhverri
mynd. Og eins og í tilverunni getur fólk fallið í ýmsar gryfjur, gott er að
kunna fótum sínum forráð, hroki leiðir til falls og kapp er best með forsjá.
Svo hafa leikir markmið eða tilgang. Bolti þenur út
netmöskva, andstæðingur lyppast niður undan þungum höggum, fætur toga keppanda
fyrstan í mark. Það er ekki að undra að íþróttir laði að sér aragrúa fólks, sem
setur sig í spor þeirra sem strita og puða, gleðjast á sigurstundum og bera harm
sinn misvel þegar illa gengur. Flest erum við svo lánsöm að verja ekki dögum
okkar í baráttu fyrir næstu máltíð, leit að húsaskjóli, á flótta undan líkamsmeiðingum
og ofbeldi. Þá er kjörið að setjast niður og fylgjast með átökum á þessum
afmarkaða leikvangi.
Fair play
Og trúin? hvernig tengist hún þessari iðju? Snertifletirnir
eru margir en einn ræðumanna á málþinginu, Kristrún Heimisdóttir lögfræðingur
og fyrrum fótboltakempa, benti á hugmyndina um Fair Play, sanngjarnan leik þar
sem allir gengju að því sem vísu að eitt gilti yfir alla. Við verðum að hafa reglur,
misnákvæmar en leikreglurnar verða að vera til staðar. Og þarna, benti hún á, fáum
við hina háleit hugmynd um réttlátt samfélag.
Undir eins og leikurinn hefst verður að liggja
fyrir hvað þátttakendur eiga að gera. Annars er hætt við að áhuginn dofni og leikar
hætti. Svo ekki sé nú talað um það þegar eitthvað er bogið við úrslitin, reglur
eru sveigðar og beygðar. Þá er stutt í að allar forsendur bregðist og allt fer í
uppnám. Enn deila menn um markið sem Maradona skoraði á móti Englendingum í Mexíkó
1986, þegar goðsögnin sagði að hendi Guðs hefði slæmt tuðrunni í netið. Nei, það
eru bara markmenn sem mega taka boltann með hendinni inni á vellinum, ekki einu
sinni Guð má það!
Leikir og reglur eru nefnilega nátengd. Börn á
velli með bolta hefja undireins einhvers konar löggjöf áður en fjörið hefst. Hvenær
er boltinn út af, má taka hann með hendi, hvað þarf að skora mörg mörk til að
vinna? Og þetta samband birtist furðuvíða þegar betur er að gáð. Ég vil að
börnin mín gangi sinna leiða og ef þau eru lúin getur verið erfitt að koma þeim
úr sporunum. Hvað er þá til ráða? Jú, við setjum reglur, finnum eitthvað sem er
bannað og þá fara fæturnir að hreyfast! Leikurinn: „Bannað að stíga á strik“
hefur reynst góður samgönguhvati. Er það ekki merkilegt, um leið og eitthvað
verður bannað, þá færist fjör í leikinn?
Í þessum anda leitar Páll postuli samlíkingar til kappleikja
og við hlýddum á hér á þessum sunnudegi. Hann er sá fyrsti sem kenndur er við
föstuna, sem hefur löngum verið tengd aga og áformum. „Ég berst eins og
hnefaleikamaður sem engin vindhögg slær,“ segir postulinn og vísar í þær fórnir
sem hann var búinn að færa fyrir málstaðinn, sjálfsagann sem hann beitti og vitundina
um hið háleita markmið. Allt er þetta í þessum anda. Trúarleiðtoginn leitar líkinda
úr heimi íþróttanna sem voru vel kunnar þarna í þessu helleníska umhverfi þar
sem hann starfaði.
Ósanngjarnt?
Aðaltexti dagsins fjallar um verkamenn í víngarði.
Þar er nú heldur betur verið að erta í okkur réttlætiskenndina, eða hvað? Hvað
varð um Fair play í því sambandi?
Nei, þetta hljómar næstum eins og svindl þar sem allir
standa uppi með sömu sigurlaunin þrátt fyrir mismikið framlag. Minnug þess hvernig
reglan fyllir alla iðju tilgangi þá getum við spurt okkur eins og þeir sem unnu
lengstan vinnudag – hvort hér sé ekki pottur brotinn. Við getum svo vel sett
okkur í spor þeirra sem unnu lengstan vinnudag en fengu engu meira greitt en hinir
sem mættu til vinnu rétt fyrir lokun. „Þessir síðustu hafa unnið aðeins eina
stund og þú gerir þá jafna okkur er höfum borið hita og þunga dagsins.“
Svarið endar á þeirri speki sem margur notar til
að lýsa einhverri óreiðu, til dæmis íslenskri biðraðamenningu: „Þannig verða
hinir síðustu fyrstir og hinir fyrstu síðastir.“
En það er einmitt algjörlega á skjön við allt sem
við göngum út frá í hlaupum, í hnefaleikum og öðru sporti. Þar verða hinir
fyrstu verða... jú fyrstir og hinir síðustu verða síðastir. Út á það gengur
þetta allt.
Utan vallar
Textinn hefur verið túlkaður á ýmsa lund. Beinast
liggur við að benda á að andspænis hinu takmarkalausa og eilífa gilda aðrar
reglur en í mannlífinu. Það er vissulega ágæt byrjun og í hennar anda hafa
kristnir menn litið svo á að þegar kemur að stöðu okkar gagnvart Guði, þá séum
við komin út fyrir endimörk leikvangsins þar sem lögmálin gilda. Í þeim efnum
erum við einfaldlega þiggjendur. Góð verk og allt strit er ekki forsenda þess
að Guð taki okkur til sín, heldur endurspeglar það fremur trú okkar og afstöðu.
Textinn á sér þó fleiri víddir og ein þeirra er
eiginlega pólitísk ef svo má að orði komast. Hún er vissulega nátengd hinni en
við getum lesið söguna í samhengi annarra frásagna Jesú, boða hans og frásagna.
Og þá getum við spurt okkur hverjir tilheyri þessum flokkum verkamanna sem
þarna koma við sögu. Eru þetta mögulega hópar sem lifðu og hrærðust í þessu
umhverfi? Gagnrýni Jesú beindist jafnan að þeim sem töldu sig standa ofar öðru
fólki hvað varðaði guðhræðslu og frómleika. Hann ögraði þessum hópum í sífellu
og gaf sig fremur að hinum sem stóðu á jaðrinum í samfélaginu eða jafnvel fengu
ekki að vera hluti af því. Þetta var fólkið sem aðrir litu niður á og fordæmdu
og Jesús benti í sífellu á að þessir einstaklingar væru jafn dýrmætir í augum
Guðs og aðrir.
Lúmsk gagnrýni
Já, hér kann að leynast lúmsk gagnrýni í garð
þeirra sem töldu sig hafa höndlað sannleikann stóra og voru þess fullvissir að
þeirra biðu ríkulegri laun en annarra. Ekkert er nýtt undir sólinni getum við
sagt og leikreglur eru svipaðar frá einni kynslóð til annarrar. Enn í dag sjáum
við hvernig ýmsir trúarhópar fordæma fólk sem fellur ekki inn í mynstrið.
Þegar við ræddum stöðu hinsegin fólks á sínum tíma
þá mynduðust slíkar markalínur. Margir voru tilbúnir að fordæma og vísuðu í
ritningarstaði máli sínu til staðfestingar. En svo lesum við orð Jesú sem
einmitt talaði gegn slíkum dómum. Hann horfði á fjölbreytileika mannlífsins sem
birtist okkur í öllu litrófi regnbogans og sýndi með gjörðum sínum að einmitt þetta
væri Guði þóknanlegt.
Og það á líka við þegar við horfum fram á verkin,
hversu vel sem þau eru unnin. Okkur hættir til að flokka fólk og dæma það eftir
þeim mælikvarða sem við veljum sjálf. Við setjum leikreglurnar sem við ætlum að
gildi frammi fyrir hinu æðsta og mesta. Það kann að vera að okkur finnist það
allt vera í anda Fair play, en dæmin sýna, að stutt er í að við förum að fella
stærri dóma en okkur er hollt að gera.
Sagan um verkamennina í víngarðinum – um hina síðustu
sem urðu fyrstir – er eitt af mörgum dæmum þess þar sem Jesús varar við þeim
þankagangi. Því þótt trúin eigi margt sameiginlegt með íþróttunum þá eru
takmarkanir á þeirri samsvörun. Kristur boðar okkur þá sýn að náðin sé gjöf sem
okkur hlotnast og hann varar við því að við tengjum hana við afrakstur erfiðis
okkar og verðskuldan. Við getum keppt í lífinu, barist eins og hnefaleikamenn sem
engin vindhögg slá – svo vísað sé í orð postulans. En þegar kemur að stöðu
okkar gagnvart Guði fer best að hvíla í því trausti að kærleikur hans kunni sér
engin mörk. Við njótum hans sjálf og við megum samfagna öðrum systkinum okkar
sem eru þeirrar gæfu aðnjótandi líka.
