Predikun
28/09/2023
„Úr djúpinu ákalla
ég þig, Drottinn, Drottinn heyr þú raust mína, lát eyru þín hlusta á grátbeiðni
mína.“ Svona hefst Davíðsálmur 130 en hann er hluti af safni Davíðsálma sem
nefndir eru helgigönguljóð. Voru þau, og eru jafnvel enn í dag, sungin við
pílagrímsgöngur til Jerúsalem. Hér ákallar höfundur Drottin úr djúpinu, frá
myrkum stað þar sem ljósið nær ekki til. Í hjarta höfundar er syndin mikil og
sektarkenndin enn meiri. Hér er þörf á að líta inn á við og skoða hverju er
hægt að breyta og hvað er hægt að laga. Höfundur snýr sér til Drottins og
biðlar til þjóðar sinnar, Ísraels, að gera hið sama þar sem hjá Guði er
endurlausn og fyrirgefning.
Um miðjan
september mánuð fékk ég þann heiður að vera hluti af teymi Íslands sem fór á
lúterska alheimsþingið í Kraká, Póllandi. Slagorð þingsins var One Body, One
Spirit, One Hope eða einn líkami, einn andi, ein von. Á þingið sóttu 150
lúterskar kirkjur frá 99 löndum um allan heim til að ákveða í sameiningu hver
yfirlýsing þingsins ætti að vera til alheimssamfélagsins. Þarna mættust ólíkir
menningarheimar til að læra af hverjum öðrum og til að efla góð tengsl milli
kirknanna. Á þinginu voru fundir, umræðuhópar, helgihald og ferðalag til
útrýmingarbúðanna í Auschwitz og Birkenau svo fátt sé nefnt. Tilgangurinn er að
líta inn á við og skoða hvað er hægt að laga og hverju er hægt breyta, m.a. í
ljósi þess hryllings sem átti sér stað í útrýmingarbúðunum.
Eftir að hafa
gengið inn í Auschwitz og Birkenau í annað sinn, hugsaði ég með sjálfum mér:
„Hvar var Guð?“ 1.3 milljónir fólks var flutt frá heimilum sínum til
útrýmingarbúðanna og létust um 1.1 milljón þeirra þar. Ég sá myndir af konum
með haldandi á börnum sínum fara úr lestarvagninum sem hafði komið til
Birkenau. Fólkið hafði enga hugmynd um hvert það var komið og hvert leiðin
stefndi. Nasistarnir völdu úr hópnum hverjir væru hæfir til að vera þrælar og
var restin send í gasklefana. Um 80-90% af fólkinu var myrt í gasklefunum og
voru þar um 250 þúsund börn. Þvílík illska sem átti sér stað og var henni leyft
að lifa í um fimm ár. Hvar var Guð þegar fólkið þurfti á hjálp Drottins að
halda?
Það er hægara sagt
en gert að finna svar við þessari spurningu sem kemur upp í huga okkar allra
þegar við göngum í gegnum erfiða og vonlausa tíma. Þetta sjáum við í guðspjalli
dagsins þegar Marta segir við Jesú: „Drottinn, ef þú hefðir verið hér væri
bróðir minn ekki dáinn.“ Með öðrum orðum: „Hvar varst þú þegar bróðir minn
þurfti á þér að halda?“ Jesús fullvissir Mörtu að bróðir hennar muni upp rísa,
hann segir: „Ég er upprisan og lífið, sá sem trúir á mig mun lifa þótt hann
deyi.“ Í versunum á eftir kemur fram að hve mikið Jesús finnur til með þeim
systrum Jesús og biður hann Maríu í kjölfarið um að leiða sig að líkinu. Þegar
Jesús sér Lasarus grætur hann, hann grætur með fólkinu og fylgir því í
sorginni. Það er hér sem enn ein efasemdin um getu Guðs er borin upp þegar
nokkrir menn segja: „Gat ekki sá maður sem opnaði augu hins blinda einnig
varnað því að þessi maður dæi?“ Fyrst Jesús gat læknað blindan mann, af hverju
ætti hann ekki sömuleiðis að geta læknað þann sem er látinn? Til þess að fólk
trúi því að Guð hafi sent Jesú á jörðina reisir hann Lasarus upp frá dauðum.
Þessi saga er
falleg en hún skapar annað vandamál. Fyrst Jesús gat reist Lasarus upp frá
dauðum, af hverju reisti hann ekki öll þau upp sem látin voru? Af hverju
hjálpar Guð sumum en ekki öðrum? Af hverju hjálpar Drottinn ekki fólki sem
syrgir látna ástvini sína? Hvar er Guð þegar fólk þjáist? Þessar erfiðu
spurningar sem við beinum að Guði skapa hugrenningatengsl við píslagöngu Krists
þegar hann segir á krossinum: „Guð minn, Guð minn, hví hefur þú yfirgefið mig?“
Hefur Guð yfirgefið okkur?
Við megum ekki
gleyma því að Jesús skildi eftir Guð heilagan anda í okkur svo að við gætum í
nafni Drottins framkvæmt kraftaverk. Við getum ekki reist neinn upp frá dauðum
en við getum haldið utan um þau sem sitja eftir og sýnt þeim umhyggju og
kærleika. Við getum gefið þeim eyra sem hlustar á þau og öxl fyrir þau til að
gráta á. Við getum ekki breytt fortíðinni þar sem 1.1 milljón fólks lét lífið í
útrýmingarbúðunum í Auschwitz og Birkenau. Við getum hins vegar litið inn á við
og lært af reynslunni til að koma í veg fyrir að illskan nái að þrífast á meðal
okkar. Við þurfum að fylgja orðum Páls í bréfi hans til Filippímanna og finna
kjark til að standa fyrir því sem er gott og rétt og sýna með lífi okkar og
dauða fram á hve mikill Kristur er á meðal okkar.
Hvar er Guð? Hérna
inni. Guð heilagur andi er innra með okkur og Guð sonurinn er ávallt með okkur.
Við getum verið kraftaverkið ef við kjósum það. Ef við þorum að líta inn á við
og sjá að við erum öll jöfn frammi fyrir Guði sama af hverrar þjóðar við erum,
hvaða kyni við tilheyrum, hvaða kynhneigð við höfum, sama hvort við getum
gengið eða hvort við notum hjólastól. Við erum Guðs og Drottinn elskar okkur
öll.
Á Lúterska
alheimsþingið sóttu margir gestir frá hinum ýmsu heimshornum og kirkjudeildum.
Einn af þessum gestum var 97 ára gamall maður frá Póllandi og hét hann Marian
Turski. Turski var fangi í útrýmingarbúðunum í Auschwitz og Birkenau og sagði
hann okkur: „Í Auschwitz átti ég ekki neitt, ég hafði ekkert nafn heldur aðeins
húðflúr, töluna B-940.“ Hann hélt áfram og sagði: „Fólk spyr mig oft hvað var
það versta sem ég upplifði í Auschwitz?“ Turski sagði að vissulega var mikil
hungursneyð í útrýmingarbúðunum og kuldinn gríðarlega mikill, sérstaklega
veturinn 1944-1945. Hann gat samt ekki sagt að hungrið og kuldinn hafi verið
það versta sem hann upplifði í Auschwitz. Hvað var þá hið versta? Turski hélt
áfram: „Okkur var komið fyrir í hermannaskála og vorum við um 800, 900, 1000,
1100, 1200 manns. Þér var troðið í koju og sváfu 5, 6, 7 manns á hverri dýnu.
Við fórum að spá í hvar væri best að sofa? Á efstu dýnu eða neðstu? Auðvitað
var best að sofa á þeirri efstu vegna þess að ef fangarnir náðu ekki að halda í
sér að þá gat þvagið og hægðirnar lekið yfir þau sem lágu í neðri, svo það var
betra að vera á efri dýnunni. Hins vegar var betra að vera á neðri dýnunni ef
við vorum kölluð til að standa upp, sem gerðist mjög oft. Ef þú varst of
veikburða og gast ekki komið þér úr efri koju áttir þú hættu á að vera barinn
harkalega, nánast til dauða. Þetta var ekki einu sinni það versta. Hið versta
var niðurlægingin! Ef þú tilheyrðir hópi Gyðinga, var ekki komið fram við þig
eins og manneskju heldur sem litla pöddu eða kakkalakka. Þeir stöppuðu á okkur,
börðu okkur, kæfðu okkur og drápu okkur.“
Út frá þessari
ótrúlegu frásögn Marian Turski sjáum við hvernig nasistarnir gátu framkvæmt
þessi illverk. Þeir tóku mennskuna frá þessu fólki og komu fram við það eins og
pöddur. Þetta voru ekki manneskjur, heldur Gyðingar, Sígaunar, hópur
samkynhneigðra, hreyfi- og þroska hamlaðir. Um leið og við förum að tala um
fólk á þennan hátt erum við að bjóða hættunni heim. Þetta gerðu nasistarnir og
lugu þeir að sjálfum sér til að réttlæta þau illverk og hrylling sem áttu sér
stað í Auschwitz og Birkenau.
Ef við erum einlæg
og glöð í trúnni og komum fram við hvert annað, ekki sem útlending, hinn svarta
eða gula, hinn fatlaða, konuna, karlinn,
hinn samkynhneigða, transmanninn eða transkonuna, heldur sem manneskju skapaða
í Guðs mynd þá geta kraftaverkin átt sér stað. Á þennan getum við þjónað fólki
af kærleika og af ást og þá finnum við enn betur hvílík upphefð þar er að
fylgja Kristi Jesú. Amen.
